ОД: Зенебе Б. Урагучи, Леа Шлаку, Александра Јагиело, Александар Гогобериџе, Сабин Селими, Муамер Никшиќ – 14 септември 2020 г.
Во партнерство со Шведската агенција за меѓународна соработка за развој (Swedish International Development Agency) и други проектни партнери, Хелветас ја предводи регионалната програма за инклузивен економски развој во 12 земји во Источна Европа, Јужен Кавказ и Западен Балкан.
Додека ја дизајниравме програмата, се запрашавме „како треба да изгледа една регионална програма“. Ние бевме многу позаинтересирани за додадената вредност на таквата регионална програма, отколку да правиме повеќе исти иницијативи што ги имаме во различни земји – било да е тоа во Албанија, Србија или Молдавија.
Можности во услови на комплексно и турбулентно минато
12-те земји во Источна Европа (Белорусија, Молдавија и Украина), Јужен Кавказ (Ерменија, Азербејџан и Грузија) и Западен Балкан (Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија) делат заедничко наследство – историја, владеење и економски развој. Турбулентното минато во постојано менувачки меѓународен контекст и аспирацијата за влез во Европската унија (ЕУ) ги обележа моделите на економски перформанси и регионална динамика. Генерално, стремежот кон интеграција во ЕУ се чини дека е сè уште голем, иако истовремено се смета дека исчезнува или е веќе избледен. Повеќето земји од регионот се релативно мали, но доживуваат висока економска фрагментација.
Регионалната соработка понуди голем потенцијал во решавањето на заедничките предизвици – обезбедување политичка стабилност, безбедност и економски просперитет. Сепак, ова беше второ по важност. Не е очигледен избор, туку последна опција доколку односите како трговијата со ЕУ не функционираат. Земјите сеуште имаат нерешени територијални спорови (на пр. Ерменија и Азербејџан; во Молдавија во Источна Транснистрија и Јужна Гагаузија; во Грузија ситуацијата во Абхазија и Јужна Осетија; Крим во Украина). Тие исто така се загрижени за заканите од Русија. Она што е загрижувачко е недостатокот на соодветна заедничка економска и безбедносна насока.
Последните две децении демонстрираа општо подобрување на макроекономските перформанси на повеќето земји во регионот. Има просечен раст и подобрување на бруто домашниот производ (БДП) низ целиот регион, брз пораст на надворешната трговија и значителен прилив на странски директни инвестиции (СДИ). Регионот е во „млада транзиција на управување“, или процес што може да се опише како „меѓу-зона“ – помеѓу демократија и авторитаризам, пазарна економија и економија контролирана од државата, капиталистички економски експерименти и социјалистичко наследство.
Некои од позитивните индикатори вклучуваат постепено закрепнување на економијата, ниска инфлација, фискална консолидација и пониски дефицити. Една од причините е раширеното подобрување во рангирањето на Doing Business, за што сведочат неодамнешните податоци од 2019 година. Истакнати примери се Грузија (рангирана на 7 место); Северна Македонија (рангирана на 17 место); Азербејџан (рангиран на 34 место); и Србија (рангирана на 44 место). Друг индикатор е економската мобилност на граѓаните за подобрување на нивниот економски и социјален статус со текот на времето. Ерменија, Азербејџан и Грузија постигнаа подобар животен стандард и пад на стапката на сиромаштија за половина во дванаесетте години помеѓу 2005 и 2017 година.
Земјите во регионот, исто така, напредуваат со нови, „локализирани“ стратегии кои се базираат на нивните јаки страни. Како пример, во сенка на поголемите соседи, Грузија започна со ветувачки реформи (на пример, регулаторна и инфраструктурна), кои произлегоа од наследството на диктатурата и корупцијата. Во Ерменија, активизмот на граѓанското општество и гласовите од јавноста доведоа до знаци на подобрување во владеењето. „Кадифената револуција“ во Ерменија во 2018 година резултираше со суштинска промена во владата. Вооружена со силен мандат за промени, новата влада предложи амбициозна петгодишна програма, која парламентот ја одобри во февруари 2019 година.
Како можностите можат да бидат инклузивни?
Како што споменавме погоре, некои од земјите засилено притискаат кон економски раст. Ова, сепак, не значи инклузивен економски развој на сите. Влошените економските перформанси, покрај пандемијата Ковид-19, ги влошува и нееднаквостите, оставајќи голем дел од населението под линијата на сиромаштија. Групите како што се жените и младите се несразмерно погодени.
Еве еден пример: земји како Ерменија, Азербејџан, Белорусија, Грузија, Молдавија и Украина постигнаа добар напредок кон економското зајакнување на жените. Сепак, жените сè уште се соочуваат со важни институционални, економски и социјални бариери кои ги одржуваат разликите во половите, како што се законите што им забрануваат на жените да се занимаваат со одредени професии.
Перформансите на економскиот раст на Ерменија во 2017 и 2018 година резултираа со пад на стапката на невработеност, која во средината на 2018 година изнесуваше 15,7%. Услугите беа главниот секторски двигател на растот. Многу Ерменци продолжуваат да живеат во сиромаштија и покрај подобрувањето на социо-економските индикатори. Во Белорусија, нееднаквоста меѓу луѓето предизвикана од недостаток на помалку можности главно во некои региони е сериозен проблем. И во Молдавија, нееднаквоста меѓу регионите се зголемува во текот на изминатата деценија, додека јазот во благосостојбата меѓу урбаните и руралните области продолжува да се зголемува.
Така, сè поголем број луѓе во регионот ја гледаат миграцијата како надеж за пристоен живот. Навистина, миграцијата е симптом на слаби економски перформанси. Еден извор на проблемот е недоволната ефикасност на образовните системи во регионот кои не одговараат на потребите на пазарот. Во Молдавија, 25% од активната работна сила веќе замина. И во Ерменија, една четвртина од меѓународните мигранти се на возраст од 15-29 години. Србија е една од земјите во светот каде што популацијата најбрзо се намалува, главно поради високата миграција, ниската имиграција и ниската стапка на наталитет.
Зад економските перформанси на различните земји се крие мултидимензионална состојба на сиромаштија и исклученост, како што е нееднаквиот однос во создавањето приходи и долгиот период на невработеност. Во регионот, сиромаштијата и исклучувањето се случуваат поради ограничен или недостаток на пристап до и користење на ресурсите (за одржување на пристоен животен стандард, задоволување на основните потреби и подобрување на животот); можности и избор (да се развијат и/или да се користат ресурсите за излез од сиромаштија); и безбедноста на луѓето (можности да ги остварат своите човекови права и да најдат патишта за излез од сиромаштијата).
Врз основа на нашите искуства и повикувајќи се на други различни иницијативи во регионот, програмата се стреми да работи на четири клучни функции за поддршка (образование и развој на вештини; услуги за посредување; деловни и финансиски услуги; и јавно-приватна соработка / координација), како и четири дополнителни теми на правила/регулативи (застапување предводено од приватниот сектор; стандарди; неформални норми и вредности; и стратегии за раст на приватниот сектор). Овие се клучни индикатори за инклузивниот економски развој да функционира подобро.
Програмата инвестира во посуштински, долгорочни системски промени (на пример, промени во начинот на интеракција на различните институции, подобрување на учеството во економскиот развој за приходите и работните места). Изборот на економски сектори / пазари е важен не само за да се обезбеди дека тие се релевантни и нудат можности (економски) за целните групи (жени и млади), туку дека исто така придонесуваат и за долгорочна одржливост на влијанијата – од институционално, до социјално и еколошкo.
Регионален „предлог на вредност“
Неколку фундаментални фактори ќе влијаат на успешноста на програмата да придонесе за регионална додадена вредност.
Прво, управувањето со програма распространета низ 12-те земји со тимови распространети низ регионот не е лесно. Додека работиме со стратешки партнери како CIPE, SDA, Help – Hilfe zur Selbsthilfe и други, ние исто така воспоставуваме системи за менаџмент што одат во чекор со промените. Иднината на работата сè повеќе станува нешто што го правиме, а не место каде одиме. Сепак, не треба да ја губиме социјалната и економската вредност на работата како безбедно и здраво работно место и интеракциите со партнерите и засегнатите страни.
Второ, создавањето на заедничко разбирање за развојната филозофија – за одржливи и скалабилни влијанија преку фасилитирање – е основата на програмата. Програмата стимулира промени за повеќе фасилитирачки улоги на организациите за развој преку вклучување во локални и регионални групи или ентитети кои ќе ги обединуваат сите учесници.
Три клучни области ја карактеризираат регионалната природа на програмата.
Тематски фокус
Овие се областите кои се клучни за справување со прекуграничните предизвици, а исто така се надоврзуваат на постојните заеднички и стратешки прашања и ги подобруваат нивните перформанси (на пример, конкурентноста) и придонесот кон инклузивниот економски развој. Програмата мапира одделни земји, а истовремено има регионална перспектива.
Со други зборови, „национално-регионалната“ динамика и поврзаност ќе послужат во процесот на идентификување и тестирање на идеи што ќе придонесат кон придобивки за повеќе земји во регионот – нови знаења, споделени искуства и подобрени капацитети преку соработка и силно чувство на заеднички интереси (на пр. здружување на идеи и ресурси, проток на добра, услуги и капитал). Фокусот е во согласност со променливата природа на глобалните предизвици и можности со кои се соочуваат и земјите во регионот – од нарушувачките технологии за автоматизација, глобализацијата и стареењето на работната сила. Предизвикот е да се поврзат и искористат овие потенцијали на нови и различни начини.
Институционален фокус
Итните проблеми во регионот се премногу сложени за да можат да бидат адресирани од еден сектор и еден актер во една земја. На програмата гледаме како на иницијатива на повеќе засегнати страни, која вклучува претпријатија од приватниот сектор, институции од јавниот сектор, академската заедница и граѓанските организации. Додека регионот е разновиден опфатен, тоа исто така покажува заеднички предизвици и можности. Програмата работи на подобрување на вертикалниот проток на информации за економскиот развој, вклучително и прашања како што се следење на перформансите и инклузивни придобивки.
Ова бара идентификување на партнери кои имаат регионален опфат за да се направат разумни инвестиции од страна на програмата. Програмата генерира чувство на разбирање и поддршка од клучните засегнати страни во различните интервенции, вклучувајќи го приватниот сектор / бизнисите, владата и граѓанското општество. Формата ги следи функциите. Затоа, испитувањето на функциите и правилата значи испитување на играчите кои ги извршуваат и плаќаат за истите. Програмата не претпоставува дека само еден вид на играч може да финансира или испорача одредена функција или правило.
Територијален фокус
Луѓето не живеат во „регионот“, туку во различни земји. Големата разновидност на локални партнери и идеи (на микро, мезо и макро ниво) придонесува за зголемен капацитет и локална сопственост, како и за генерирање поиновативни идеи. Програмата не ги поддржува директно актерите во различни системи, туку работи преку партнери преку кои фасилитира решенија кои имаат голема веројатност да бидат прифатени и да постигнат поголем обем дури и после завршување на програмата.
На микро-ниво, програмата работи со приватниот сектор во избраните пазари / економски сектори, даватели на комерцијални услуги, како и со граѓански организации. На мезо ниво, работи со јавни организации како центри за стручно образование и обука, универзитети, агенции за регионален развој и зони за слободна трговија. Дијалозите што овозможуваат услови за политики и деловни активности се однесуваат на подобрување на рамковните услови на макро-ниво.
