Papunësia e të rinjve në Maqedoninë e Veriut është e lartë, ndërsa kompanive u mungojnë punëtorët e kualifikuar. Kompanitë investuese vendase dhe të huaja në Maqedoninë e Veriut kanë sinjalizuar se tregu i punës në vend ka nevojë për staf të ri, të motivuar, të aftë, të gatshëm për t’u punësuar menjëherë dhe efikas në punë. Mospërputhja midis nevojave të fuqisë punëtore të kompanive dhe profileve të vjetërsuara të krijuara nga sistemi arsimor nënkuptonte që sistemi, veçanërisht arsimi profesional dhe trajnimi, duhej të përshtatej me nevojat e tregut të punës ndërsa kompanitë duhej të investonin në fuqinë e tyre të ardhshme punëtore duke u bashkuar me sistemin dual të APT-së.
Ishte viti 2019, kur institucionet shtetërore si Ministria e Arsimit dhe Shkencës (MASH), Qendra e Arsimit Profesional dhe Trajnimit (QAPT), odat dhe shoqatat ekonomike, të mbështetura nga Qeveria e Zvicrës, filluan avancimin e sistemit të APT-së në vend drejt aftësimit të të rinjve për të marrë aftësi profesionale të orientuara drejt tregut dhe dialog me kompani për të përmirësuar trajnimin praktik për studentët në një kompani. Deri në vitin 2022, të gjithë aktorët kryesorë punuan me kompani të shumta për të krijuar klasa duaлe të APT-së, për të forcuar trajnimin praktik të studentëve në kompani, për t’i mbështetur partneritetet midis aktorëve privatë dhe publikë në nivelin e politikave dhe zbatimit dhe shumë më tepër, të gjitha të mbështetura nga dialogu social dhe fushata publike e quajtur “Mëso me mençuri, puno me profesionalizëm”.
Përshkruar shkurtimisht, “Mëso me mençuri, puno me profesionalizëm” ka disa komponentë, njëri është dialogu social ku komunat dhe shkollat lokale të APT-së takohen me kompanitë lokale të sektorit privat për të diskutuar nevojën e hapjes së klasave të reja duale në shkollat e APT-së, ndërsa komponentët e tjerë i referohen promovimit të APT-së tek të rinjtë si një rrugë premtuese e arsimit dhe karrierës. Nga viti 2019 deri në vitin 2022, dialogu dhe fushata sociale u zbatua nën udhëheqjen e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, Qendrës së Arsimit dhe Formimit Profesional dhe Odës Ekonomike të Maqedonisë së Veriut, me mbështetjen e Qeverisë së Zvicrës përmes projektit Arsimi për Punësim në Maqedoninë e Veriut – E4E@мк. Deri në vitin 2022, përparimi i përgjithshëm i sistemit të APT-së, i mbështetur nga dialogu dhe fushata sociale, rezultoi në:
- Përfshirje të mbi 500 kompanive në arsimin dual.
- Përfshirje të 61 shkollave të mesme profesionale në arsimin dual.
- Krijim të mbi 250 klasave duale në shkollat e mesme profesionale.
- Regjistrim të mbi 4800 nxënësve në klasa duale në nivel shtetëror.
- Përfshirje të mbi 60 profesioneve dhe 14 sektorëve në arsimin dual.
“Reformat e arsimit të mesëm profesional, të mbështetura nga projekti “Mëso me mençuri, puno me profesionalizëm”, që po realizohen çdo vit, janë të suksesshme për shkak të dialogut intensiv ndërmjet komunave, sektorit të biznesit, institucioneve shtetërore, përfshirë ministrinë, si dhe stafit të shkollës. Që nga viti 2023, komunat po bëjnë një hap përpara dhe po organizojnë procesin deri në sinkronizimin e plotë të sistemit me tregun e punës, dhe më gjerë. Rezultatet flasin vetë, tashmë të konfirmuara nga Raporti i Komisionit i BE-së 2022[1] ”, tha Ministri i Arsimit z. Jeton Shaqiri.
- Kryerjen e analizës së tregut për nevojat e fuqisë punëtore të kompanive lokale dhe përgatitja e tyre për trajnimin praktik të studentëve në nivel lokal.
- Organizimin e vetë Dialogut Social, ku kompanitë lokale ftohen të tregojnë nevojat e ardhshme të tregut të punës.
- Lehtësimin e takimeve midis shkollave dhe kompanive për krijimin e partneriteteve.
- Mbështetjen e Ditëve të Hapura për promovimin e APT-së së mesme dhe klasave duale të disponueshme.
Duke filluar nga shkurti i vitit 2023, më shumë se 24 komuna kryen analiza të tregut lokal të nevojave të fuqisë punëtore të sektorit privat dhe organizuan ngjarje të dialogut social, duke ftuar kompanitë lokale të paraqesin propozime për klasat duale të APT-së që mund të krijohen për vitin akademik 2023/2024. Ngjarjet e organizuara nga komunat pritet të japin propozime për klasa duale të reja, bazuar në memorandume për bashkëpunim të nënshkruara me kompanitë e sektorit privat. Ngjarjet e dialogut social gjithashtu mundësuan diskutime rreth çështjeve aktuale që pengojnë avancimin e mëtejshëm të sistemit arsimor, siç janë ligjet ende të pa miratuara për arsimin e mesëm, arsimin profesional dhe trajnimin dhe arsimin e të rriturve, të gjitha të konsideruara me rëndësi parësore për avancimin e APT-së.
“Është mjaft e qartë se tregu i punës kërkon që sistemi arsimor të korrespondojë me kërkesën për punë. Studentët e njohin arsimin profesional dhe trajnimi si një mundësi karriere dhe kompanitë po bëhen më të vetëdijshme për trajnimin praktik të studentëve si një zgjidhje për problemin e punëtorëve të kualifikuar. “Mëso me mençuri, puno me profesionalizëm” e mbështetur nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim rezultoi të jetë një model i suksesshëm për krijimin e kushteve më të mira për arsimin profesional dhe punësimin e të rinjve. Për këtë, Komuna e Ohrit po merr iniciativë dhe do ta zbatojë edhe më tej procesin në nivel lokal”– tha kryetari i Ohrit, z. Petsakov.
Transferimi i dialogut dhe fushatës sociale në nivelin lokal, d.m.th., komunal, vlerësohet si pozitiv; sidoqoftë, pritjet nga i gjithë procesi janë të gjera, dhe priten përparime të mëtejshme, duke pasur parasysh që komunat janë përgjegjëse për zhvillimin ekonomik lokal dhe mund të ndikojnë drejtpërdrejt në tërheqjen e arsimit profesional dhe trajnimit midis të rinjve. Projektit E4E@мк, së bashku me qeverinë e Zvicrës vazhdojnë me mbështetjen sistematike të arsimit profesional dhe sektorit privat, duke synuar për APT duale të qëndrueshme dhe cilësore, punësim të studentëve dhe fuqi punëtore të kualifikuar për kompanitë për të përmirësuar konkurrencën e tyre, brenda dhe jashtë vendit.
[1]https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2022-10/North%20Macedonia%20Report%202022.pdf Faqe 88.
